Kızılbaş Kürtlerin yaşadığı Dersim ve Koçgiri bölgesinde tarihte nelerin yaşandığı ve kimlerin ne söylediğini araştıran Mehmet Bayrak, araştırmalarını ‘Dersim - Koçgiri’ kitabında topladı.
Araştırmacı-Yazar Mehmet Bayrak’ın uzun süredir üzerinde çalıştığı ‘’Dersim-Koçgiri / Te’dib-Tenkil-Taqtil-Tehcir-Temsil-Temdin-Tasfiye“ kitabı Öz-Ge Yayınları’ndan çıktı. Bayrak, ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabıyla sadece devlet katliamlarını deşifre etmiyor, aynı zamanda aslını inkar eden ve Kürt-Kızılbaşlıktan uzaklaşan kişilerin de kendisini sorgulaması için birçok belge sunuyor. Kürdoloji ve Türkoloji araştırmalarıyla tanınan ve şimdiye kadar 26 esere imza atan Mehmet Bayrak, 20 yıldır araştırdığı Koçgiri isyanını ve Dersim katliamını, ‘’Dersim-Koçgiri“ adıyla kitaplaştırdı. Türk devletinin Kürt politikalarının özünü oluşturan ‘Şark Islahat Planı’ başta olmak üzere gizli belgeler ışığında Dersim katliamını birçok yönüyle araştıran Bayrak, ‘’1923’te Lozan Antlaşması’nın imzalanması ve Kemalistlerin kendilerini güvencede görmesiyle birlikte Kürtler açısından tam bir ‘red ve inkar politikası’ başlamıştı (syf. 25)“ belirlemesinde bulunuyor.
Dersim’le ilgili verdiği seminerler ve yaptığı araştırmalardan bildiğimiz Mehmet Bayrak, ‘’Dersim-Koçgiri“ adlı bu kapsamlı çalışmasında, Kürdistan tarihinin bir özetinin yanı sıra 1921 ve 1937-38’de gerçekleştirilen Koçgiri ve Dersim katliamlarını da ele alıyor. Önsözü Prof. Dr. Baskın Oran tarafından kaleme alınan 486 sayfalık kitapta, birçok belgenin yanı sıra Dersim-Koçgiri önderleri ve katliamlarda yer alan 100’ü aşkın kişinin fotoğraflarına da yer verilmiş.
‘Bayrak: 3 Kimlik, 4 Konu’
Baskın Oran kitabın önsözüne, Bayrak ile tanışmasını ve belgeler üzerindeki titiz çalışmasını dile getirdikten sonra şunları belirtiyor: ‘’M. Bayrak’ın özelliği, sanırım 3 kimlik ve 4 konuda yatıyor: Bir kere, birbirleriyle barışık olarak sürdürdüğü solcu, Kürt, Alevi kimlikleri; ikincisi de Türkoloji (mezun olduğu alan), Alevilik, Kürdoloji, kadın alanlarında birbirinin içine geçmiş olarak kitap yazması...“
Horasan’dan gelme meselesinin aslı
‘Osmanlı-Safevi Kavşağında Dersim’ konusuyla çalışmasına başlayan Bayrak, Kızılbaş-Aleviler tarafından hala tartışma konusu olan ‘Dersim-Horasan Hattının Bilinmeyen Tarihi’ni detaylı bir biçimde ele alıyor. Safeviler’deki dinsel dönüşümün Dersim’e etkileri ve bölgedeki katliamlara da kitabında yer veren yazar Bayrak, Şah İsmail Hatayi ve ardıllarının Kızılbaşlık üzerindeki etkisine de vurgu yapıyor. Kuzeybatı Kürdistan’da (daha çok Dersim-Koçgiri bölgesi) asimilasyon politikalarından etkilenen ve öncelikle Kürtlüğünü inkar edenlerin ‘Biz Horasan’da geldik’ demelerini irdeleyen yazar Bayrak, ‘’Horasan ve benzeri yurtlar, tarihe ve topluma malolmuş saygın kişilikler (Şah İsmail Hatayi ve Ebu Müslim-i Horasani vb.) üzerinden yapılan kimlik karartma ve düzmece tarih yazımı artık iflas etmiştir“ (syf.84) diyerek, konu hakkında bilgi edinmek isteyenlere birçok belge sunuyor.
Kürtler ve ‘uğursuz 7 T’
Yazar Bayrak, ‘Kürdoloji Belgeleri’ başta olmak üzere önceki kitaplarında yer verdiği birçok belgeye ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabında da yer vererek, öncelikle ‘’Dersim’de isyan değil, katliam“ olduğunu açıkca ortaya koyuyor. Yazar, Kürtler ve Kızılbaşlar için ‘uğursuz 7 T’ olarak ifade ettiği ve ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabının alt başlıklarını oluşturan ‘Te’dib (Hizaya getirme, edeplendirme), Tenkil (Cezalandırma), Taqtil (Katletme), Tehcir (Göçürtme), Temsil (Asimile etme), Temdin (Medenileştirme, Türkleştirme), Tasfiye (Etkisizleştirme)’ kavramlarının Türkiye Cumhuriyeti’nin birçok gizli belgesinde yer aldığına vurgu yapıyor. Tümü Arapça olan ve yazar Bayrak’ın ‘7 T’ dediği ‘Te’dib-Tenkil-Taqtil-Tehcir-Temsil-Temdin-Tasfiye’ kavramlarını, Dersim katliamı öncesi ve sonrasında yayınlanan açık ya da gizli tüm belgelerde bulmak mümkün. ‘Dersim ve Koçgiri Katliamları’, ‘Gizli Belgeler Işığında Dersim’de Katliam ve Tasfiye’, ‘Etno-Dinsel Arındırma, Tektipleştirme, Türk-İslamlaştırma Politikası ve Dersim’ başlıklarıyla, Kürtlerin anlatımlarından daha çok Türkiye Cumhuriyeti’nin yöneticileri ve gizli belgeleriyle katliamları bir kez daha teyit ediyor.
1930’larda M. Kemal’in ‘’Dersim bir çıban başıdır“ söylemi ve İ. İnönü’nün 1935 yılında hazırladığı ‘Dersim’i Islah Programı’nda, ‘’Hazırlık ve Silahsızlanma üç senede olacaktır. Dersim Vilayeti’ni yeni usulde teşkil edeceğiz“ sözlerine yer veren yazar Bayrak, Dersim’de 1937-38’de gerçekleşenin bir isyan değil, bir katliam olduğunu, Türkiye devletinin en üst yöneticilerinin söylemleriyle ortaya koyuyor.
Seyid Rıza, Alîşêr...
Bayrak, Dersim ve Koçgiri bölgesinin önderlerine de kitabında geniş yer ayırıyor. Alîşêr’in çok yönlü kişiliğinin yanı sıra Kürtçe ve Türkçe yazdığı şiirlerini sunduğu bölümler dikkat çekici. Yazar, Alişêr’in öldürüldükten sonra devlet arşivine kaldırılan belgelerinin gün yüzüne çıkarılması gerektiğine de vurgu yapıyor.
Seyid Rıza ve devlet yetkilileri arasındaki çelişkileri, aşiretler arasındaki ilişkileri, dönemin tanıklığını yapan ve konu üzerine kitaplar yazan kişilere dayandıran Bayrak, tarihi karartmak isteyenlere, ‘’işte belgelerle konuşalım“ diyor. Seyid Rıza’nın idamını ve 1960 cuntasının Kürt politikası gibi konuları da içeren ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabı, ana konusunun dışında, Koçgiri-Dersim için yakılmış ağıt ve destanları; Dersim’deki dinsel yapılanma, edebiyat ve müzik; Dersim’de dengbêjlik geleneği ve Sey Qajî ile Alîşêr; Dersim kadını gibi bölge kültürünün kendine has ayrıntılarını da işliyor. Kapağında Dersim katliamı (1937-38) ve Seyid Rıza’nın fotoğraflarının kullanıldığı ‘Dersim-Koçgiri’ kitabı, Öz-Ge Yayınları (ISBN: 978-975-7861-19-5) ve Mezopotamya Yayınları’nda temin edilebilir.
Cemal Turan
Dersim’le ilgili verdiği seminerler ve yaptığı araştırmalardan bildiğimiz Mehmet Bayrak, ‘’Dersim-Koçgiri“ adlı bu kapsamlı çalışmasında, Kürdistan tarihinin bir özetinin yanı sıra 1921 ve 1937-38’de gerçekleştirilen Koçgiri ve Dersim katliamlarını da ele alıyor. Önsözü Prof. Dr. Baskın Oran tarafından kaleme alınan 486 sayfalık kitapta, birçok belgenin yanı sıra Dersim-Koçgiri önderleri ve katliamlarda yer alan 100’ü aşkın kişinin fotoğraflarına da yer verilmiş.
‘Bayrak: 3 Kimlik, 4 Konu’
Baskın Oran kitabın önsözüne, Bayrak ile tanışmasını ve belgeler üzerindeki titiz çalışmasını dile getirdikten sonra şunları belirtiyor: ‘’M. Bayrak’ın özelliği, sanırım 3 kimlik ve 4 konuda yatıyor: Bir kere, birbirleriyle barışık olarak sürdürdüğü solcu, Kürt, Alevi kimlikleri; ikincisi de Türkoloji (mezun olduğu alan), Alevilik, Kürdoloji, kadın alanlarında birbirinin içine geçmiş olarak kitap yazması...“
Horasan’dan gelme meselesinin aslı
‘Osmanlı-Safevi Kavşağında Dersim’ konusuyla çalışmasına başlayan Bayrak, Kızılbaş-Aleviler tarafından hala tartışma konusu olan ‘Dersim-Horasan Hattının Bilinmeyen Tarihi’ni detaylı bir biçimde ele alıyor. Safeviler’deki dinsel dönüşümün Dersim’e etkileri ve bölgedeki katliamlara da kitabında yer veren yazar Bayrak, Şah İsmail Hatayi ve ardıllarının Kızılbaşlık üzerindeki etkisine de vurgu yapıyor. Kuzeybatı Kürdistan’da (daha çok Dersim-Koçgiri bölgesi) asimilasyon politikalarından etkilenen ve öncelikle Kürtlüğünü inkar edenlerin ‘Biz Horasan’da geldik’ demelerini irdeleyen yazar Bayrak, ‘’Horasan ve benzeri yurtlar, tarihe ve topluma malolmuş saygın kişilikler (Şah İsmail Hatayi ve Ebu Müslim-i Horasani vb.) üzerinden yapılan kimlik karartma ve düzmece tarih yazımı artık iflas etmiştir“ (syf.84) diyerek, konu hakkında bilgi edinmek isteyenlere birçok belge sunuyor.
Kürtler ve ‘uğursuz 7 T’
Yazar Bayrak, ‘Kürdoloji Belgeleri’ başta olmak üzere önceki kitaplarında yer verdiği birçok belgeye ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabında da yer vererek, öncelikle ‘’Dersim’de isyan değil, katliam“ olduğunu açıkca ortaya koyuyor. Yazar, Kürtler ve Kızılbaşlar için ‘uğursuz 7 T’ olarak ifade ettiği ve ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabının alt başlıklarını oluşturan ‘Te’dib (Hizaya getirme, edeplendirme), Tenkil (Cezalandırma), Taqtil (Katletme), Tehcir (Göçürtme), Temsil (Asimile etme), Temdin (Medenileştirme, Türkleştirme), Tasfiye (Etkisizleştirme)’ kavramlarının Türkiye Cumhuriyeti’nin birçok gizli belgesinde yer aldığına vurgu yapıyor. Tümü Arapça olan ve yazar Bayrak’ın ‘7 T’ dediği ‘Te’dib-Tenkil-Taqtil-Tehcir-Temsil-Temdin-Tasfiye’ kavramlarını, Dersim katliamı öncesi ve sonrasında yayınlanan açık ya da gizli tüm belgelerde bulmak mümkün. ‘Dersim ve Koçgiri Katliamları’, ‘Gizli Belgeler Işığında Dersim’de Katliam ve Tasfiye’, ‘Etno-Dinsel Arındırma, Tektipleştirme, Türk-İslamlaştırma Politikası ve Dersim’ başlıklarıyla, Kürtlerin anlatımlarından daha çok Türkiye Cumhuriyeti’nin yöneticileri ve gizli belgeleriyle katliamları bir kez daha teyit ediyor.
1930’larda M. Kemal’in ‘’Dersim bir çıban başıdır“ söylemi ve İ. İnönü’nün 1935 yılında hazırladığı ‘Dersim’i Islah Programı’nda, ‘’Hazırlık ve Silahsızlanma üç senede olacaktır. Dersim Vilayeti’ni yeni usulde teşkil edeceğiz“ sözlerine yer veren yazar Bayrak, Dersim’de 1937-38’de gerçekleşenin bir isyan değil, bir katliam olduğunu, Türkiye devletinin en üst yöneticilerinin söylemleriyle ortaya koyuyor.
Seyid Rıza, Alîşêr...
Bayrak, Dersim ve Koçgiri bölgesinin önderlerine de kitabında geniş yer ayırıyor. Alîşêr’in çok yönlü kişiliğinin yanı sıra Kürtçe ve Türkçe yazdığı şiirlerini sunduğu bölümler dikkat çekici. Yazar, Alişêr’in öldürüldükten sonra devlet arşivine kaldırılan belgelerinin gün yüzüne çıkarılması gerektiğine de vurgu yapıyor.
Seyid Rıza ve devlet yetkilileri arasındaki çelişkileri, aşiretler arasındaki ilişkileri, dönemin tanıklığını yapan ve konu üzerine kitaplar yazan kişilere dayandıran Bayrak, tarihi karartmak isteyenlere, ‘’işte belgelerle konuşalım“ diyor. Seyid Rıza’nın idamını ve 1960 cuntasının Kürt politikası gibi konuları da içeren ‘’Dersim-Koçgiri“ kitabı, ana konusunun dışında, Koçgiri-Dersim için yakılmış ağıt ve destanları; Dersim’deki dinsel yapılanma, edebiyat ve müzik; Dersim’de dengbêjlik geleneği ve Sey Qajî ile Alîşêr; Dersim kadını gibi bölge kültürünün kendine has ayrıntılarını da işliyor. Kapağında Dersim katliamı (1937-38) ve Seyid Rıza’nın fotoğraflarının kullanıldığı ‘Dersim-Koçgiri’ kitabı, Öz-Ge Yayınları (ISBN: 978-975-7861-19-5) ve Mezopotamya Yayınları’nda temin edilebilir.
Cemal Turan
yeniozgurpolitika
13 Kasim 2010
No comments:
Post a Comment